Wydział Mechaniczny to jeden z najstarszych wydziałów Politechniki Białostockiej, zbudowanej na zrębach Prywatnej Wieczorowej Szkoły Inżynierskiej, założonej 1 grudnia 1949 roku. Pierwszych, 54 studentów Wydziału rozpoczęło zajęcia dydaktyczne na kierunku mechanika 1 lutego 1950 roku Działalność Wydziału ukierunkowana na ogólne kształcenie inżynierów w zakresie technologii budowy maszyn, była odpowiedzią na zapotrzebowanie rozwijającego się przemysłu w zakresie kadry inżynierskiej. Kierunek ten dominował przez wiele lat działalności dydaktycznej i badawczej Wydziału.
Z dniem 1 października 1964 roku wraz z przekształceniem Wieczorowej Szkoły Inżynierskiej w Wyższą Szkołę Inżynierską na kierunku mechanika uzyskano prawo do prowadzenia dziennych i zaocznych studiów inżynierskich oraz okresowych kursów magisterskich.
W 1973 roku na kierunku mechanika i budowa maszyn uruchomiono studia dzienne magisterskie. Wraz z rozwojem nowych trendów w przemyśle, związanych z automatyzacją procesów technologicznych, w 1993 roku uruchomiono nowy kierunek – automatyka i robotyka w formie 5-letnich jednolitych studiów magisterskich. Pojawiła się także potrzeba kształcenia inżynierów posiadających interdyscyplinarną wiedzę z obszaru techniki i medycyny. Na kierunku mechanika i budowa maszyn uruchomiono więc nową specjalność – inżynieria ortopedyczna i protetyczna, która w następnie została przekształcona w samodzielny kierunek studiów – inżynieria biomedyczna (od 2008 roku jako studia inżynierskie i od 2011 roku – studia magisterskie). Ponadto w roku 2005 uruchomiony został kierunek edukacja techniczno-informatyczna, natomiast w roku 2008 – technika rolnicza i leśna. Od 2010 roku wspólnie z Wydziałem Elektrycznym utworzono międzywydziałowy kierunek energetyka, który w roku 2013 przekształcono w ekoenergetykę z udziałem dodatkowo Wydziału Budownictwa i Inżynierii Środowiska PB. W 2014 roku ofertę kształcenia na Wydziale Mechanicznym poszerzono o kierunek mechatronika, prowadzony w języku polskim oraz w języku angielskim.
W 2017 roku Polska Komisja Akredytacyjna przyznała ocenę wyróżniającą realizowanemu na Wydziale kierunkowi mechanika i budowa maszyn. Pozostałe kierunki uzyskały oceny pozytywne.
Należy podkreślić, że od chwili powstania Wydział opuściło około 10 000 absolwentów.
W latach siedemdziesiątych nastąpił intensywny rozwój Uczelni, powstał nowoczesny kampus Politechniki Białostockiej przy ulicy Wiejskiej 45, gdzie również Wydział Mechaniczny pozyskał budynki dostosowane do wzrastających potrzeb dydaktycznych i badawczych. Powiększano bazę laboratoryjną, która posłużyła nie tylko do unowocześniania dydaktyki, ale i do rozwijania badań naukowych.
Za zgodą Ministra Edukacji Narodowej w dniu 1 października 1988 roku nastąpiło formalne przekształcenie Instytutu Mechaniki w Wydział Mechaniczny Politechniki Białostockiej.
Stały rozwój Wydziału Mechanicznego zaowocował uzyskaniem uprawnień do nadawania stopnia doktora nauk technicznych w dyscyplinie budowa i eksploatacja maszyn w 1989 roku oraz w dyscyplinie mechanika w roku 2005.
Dalszy rozwój kadry i badań naukowych pozwolił już w roku 2006 uzyskać uprawnienia do nadawania stopnia naukowego doktora habilitowanego w dyscyplinie budowa i eksploatacja maszyn, a w roku 2009 także w dyscyplinie mechanika.
W roku 2006 na wydziale zostały uruchomione studia III stopnia (doktoranckie) w dwóch dyscyplinach: budowa i eksploatacja maszyn oraz mechanika.
W 2014 roku Wydział uzyskał także uprawnienia do nadawania stopnia doktora nauk technicznych w dyscyplinie biocybernetyka i inżynieria biomedyczna, a w 2016 – w dyscyplinie automatyka i robotyka. W dyscyplinie biocybernetyka i inżynieria biomedyczna uruchomiono w 2015 r. studia doktoranckie, a w dyscyplinie automatyka i robotyka – w roku 2017.
W wyniku kompleksowych ocen działalności naukowej i badawczo-rozwojowej jednostek naukowych, przeprowadzonej przez Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych na zlecenie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w 2013 i 2017 roku, Wydział Mechaniczny dwukrotnie uzyskał wysoką kategorię A.
Z inicjatywy Wydziału Mechanicznego nadano tytuł doktora honoris causa Politechniki Białostockiej prof. dr hab. inż. Zenonowi Mrozowi (Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN w Warszawie) w 2012 roku, prof. dr hab. inż. Jarosławowi Mikielewiczowi (Instytut Maszyn Przepływowych PAN w Gdańsku) w roku 2014 oraz prof. dr hab. inż. Krzysztofowi Janowi Kurzydłowskiemu (Politechnika Warszawska) w 2015 roku, prof. dr hab. inż. Januszowi Kowalowi (Wydział Inżynierii Mechanicznej i Robotyki Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie) w roku 2018 oraz prof. Jozefowi Zivcakowi w 2020 roku. W 2014 roku tytuł Honorowego Profesora Politechniki Białostockiej otrzymał wieloletni pracownik Wydziału, były dziekan, prof. dr hab. inż. Franciszek Siemieniako, natomiast w 2020 roku prof. dr hab. inż. Jan Ryszard Dąbrowski.
Doktorzy Honoris Causa Politechniki Białostockiej